Ticaretle ilgili işlemler sonucunda işletmenin faaliyet sonuçlarını değerlendirebilmek ve geliri üzerinden ne kadar vergi ödeyeceğini hesaplayabilmek için gelir tablosu düzenleyerek işletmenin kar ya da zarar tutarını hesaplamak gerekmektedir.
Gelir tablosu, işletmenin belirli bir dönem zarfındaki gelir ve giderlerinin gösterildiği tablodur. Başka bir tanımla gelir tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net karını veya dönem net zararını gösteren tablodur. Gelir tablosu, “gelir gider hesabı” (İng. operating statement), “kar zarar hesabı” (İng. profit and loss statement) gibi adlarla da bilinmektedir.
Gelir tablosu, bir işletmenin belirli bir faaliyet dönemi sonrasında faaliyet sonucunu gösterir. Yani, işletmenin faaliyet dönemine ilişkin olağan ve olağandışı gelir ve giderlerinin toplandığı hesaplardır. Hesap tipi gelir tablosu ve rapor tipi gelir tablosu olmak üzere iki tür gelir tablosu vardır.
Gelir tablosunu düzenlerken mali tablolar ilkerinde verilmiş açıklamalar esas alınmaktadır. Bu tablonun düzenlenmesinde esas faaliyetlerden sağlanan gelir ile süreklilik gösteren diğer olağan faaliyetlerden sağlanan gelir ayrı gösterilirken süreklilik göstermeyen olağandışı gelirler de ayrı olarak gösterilir. Buna göre, temel faaliyetler için yapılan giderler ile süreklilik gösteren diğer olağan faaliyet giderleri ve süreklilik göstermeyen olağan dışı giderler ayrı ayrı gösterilir.
İşletmenin yıl içerisinde elde ettiği gelirler; 6 ile başlayan gelir hesaplarının alacağına, giderler ise 7 ile başlayan gider hesaplarının borcuna yazılır.
Gelir tablosunun düzenlenebilmesi için dönem sonlarında; dönem sonu envanter işlemlerini tamamlanır, satılan malların maliyet kaydını yapılır, gider hesapları, yansıtma hesapları kullanılarak 6 ile başlayan gelir tablosundaki ilgili gider hesaplarına aktarılarak kapatılır. Tüm gelir ve gider hesapları 6 ile başlayan gelir tablosu hesaplarında toplandığında da gelir tablosu düzenlenir veya bilgisayarda alınabilir. Sonrasında da 6 ile başlayan tüm gelir ve gider hesapları 690- “Dönem Kar ve Zarar Hesabı”na devredilerek kapatılır.
Gelir tablosu ilkelerinin amacı; satışların, gelirlerin, satışlar maliyetinin, giderlerin, kar ve zararlara ait hesapların ve belli dönemlere ait işletme faaliyeti sonuçlarının sınıflandırılmış ve gerçeğe uygun olarak gösterilmesini sağlamaktır.
Bütün satışlar, gelir ve karlar ile maliyet, gider ve zararlar brüt tutarları üzerinden gösterilir ve hiçbir satış, gelir ve kar kalemi bir maliyet, gider ve zarar kalemi ile tamamen veya kısmen karşılaştırılmak suretiyle gelir tablosu kapsamından çıkarılamaz.
Bu amaç doğrultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri aşağıda belirtilmiştir:
a) Gerçekleşmemiş satışlar, gelir ve kârlar; gerçekleşmiş gibi veya gerçekleşenler gerçek tutarından fazla veya az gösterilmemelidir. Belli bir dönem veya dönemlerin gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem veya dönemlerin başında ve sonunda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
b) Belli bir dönemin satışları ve gelirleri bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ve giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir dönem veya dönemlerin başında ve sonunda maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
c) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılmalıdır.
d) Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ve diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktörü dikkate alınarak tahakkuk ettirilip, dağıtılmalıdır.
e) Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip kâr ve zararlar meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilmelidir.
f) Bütün kâr ve zararlardan, önceki dönemlerin mali tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek büyüklük ve niteliktekiler dışında kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir.
g) Karşılıklar, işletmenin kârını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir döneme ait kârı diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılmamalıdır.
h) Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtilmelidir.
ı) Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar, tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve kârlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz; dipnotlarda açıklama yapılır.
A-BRÜT SATIŞLAR
1-Yurt içi Satışlar
2-Yurt dışı Satışlar
3-Diğer Gelirler
B-SATIŞ İNDİRİMLERİ(-)
1-Satıştan İadeler(-)
2-Satış İskontoları(-)
3-Diğer İndirimler(-)
C-NET SATIŞLAR
D-SATIŞLARIN MALİYETİ(-)
1-Satılan Mamuller Maliyeti(-)
2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti(-)
3-Satılan Hizmet Maliyeti(-)
4-Diğer Satışların Maliyeti(-)
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI
E-FAALİYET GİDERLERİ(-)
1-Araştırma ve Geliştirme Giderleri(-)
2-Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri(-)
3-Genel Yönetim Giderleri(-)
FAALİYET KARI VEYA ZARARI
F-DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR
1-İştiraklerdan Temettü Gelirleri
2-Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
3-Faiz Gelirleri
4-Komisyon Gelirleri
5-Konusu Kalmayan Karşılıklar
6-Menkul Kıymet Satış Karı
7-Kambiyo Karları
8-Reeskont Faiz Gelirleri
9-Diğer Olağan Gelir ve Karlar
G-DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR(-)
1-Komisyon Giderleri(-)
2-Karşılık Giderleri(-)
3-Menkul Kıymet Satış Zararı(-)
4-Kambiyo Zararları(-)
5-Reeskont Faiz Giderleri(-)
6-Diğer Olağan Gider ve Zararlar(-)
H-FİNANSMAN GİDERLERİ(-)
1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri(-)
2-Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri(-)
OLAĞAN KÂR VEYA ZARAR I-OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR
1-Önceki Dönem Gelir ve Karları
2-Diğer Olağan Dışı Gelir ve Karlar
J-OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR(-)
1-Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları(-)
2-Önceki Dönem Gider ve Zararları(-)
3-Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar(-)
DÖNEM KARI VEYA ZARARI K-DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI(-) DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI