İnsan kaynakları yönetimi (İKY), küreselleşme sonucunda artan rekabet ve değişen iş ortamı içerisinde işletmelerin oluşturduğu politikaların ve stratejilerin uygulanması noktasında önemli bir konumdadır. Çünkü bu ortamda işletmeleri diğerlerinden ayıran en önemli öğe insan kaynağının niteliğidir ve verimliliğin artırılması artık tüm işletmeler için ortak hedeftir. Bu sebeple işletmelerin söz konusu hedef ve stratejilerini uygulayabilmeleri için işletme içerisindeki pozisyonların görev tanımları ile çalışanların niteliği belirlenmelidir. Bunun için de pozisyonlarda çalışacak kişilerin söz konusu pozisyonlara uygun olup olmadığının nedenleri iş analizi ile gerçekleştirilmektedir. İKY ve iş analizi kavramlarından yola çıkarak hazırladığımız bu yazımızda “İnsan Kaynakları Yönetiminde İş Analizinin Yeri”ni paylaşıyoruz…
Bilindiği üzere işletme içerisindeki finans, satış ve pazarlama, üretim ve insan kaynakları gibi yönetimsel kararların alınma süreçlerinin koordineli bir biçimde yürütülmesine yönetim denmektedir. Bu tanım çerçevesinde insan kaynakları yönetimi (İKY) ise içinde işe alım, ölçme, eğitim ve değerlendirme süreçlerinin yer aldığı ilke ve uygulamaların insan veya insan kaynağı tarafından gerçekleştirilmesi olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle, bütün boyutlarıyla insanların işleriyle alakalı ilişkiler ve bu ilişkilerden elde edilen tüm dinamiklerdir.
Personel yönetimi günümüz işletmelerinin ihtiyaçlarına yeterli derecede cevap veremediği için işletmeler giderek İKY’ye yönelmiştir. İKY, işletmelerin başarısında kritik bir noktada yer almakta ve bu yolda onlara önemli katkılar sağlamaktadır.
İş analizi, bir işletmenin yaptığı işlerle ilgili bilgi toplama, bu işleri ayrıntılı olarak inceleme, analiz etme ve diğer İKY fonksiyonları için temel oluşturma faaliyetidir. Bir başka deyişle iş analizi, bir işte yapılması gerekenlerin saptandığı sistematik bir süreçtir. İş analiziyle tüm işler detayları ile incelenir, işlerin yapılması için gerekli ortam, gerekli alet ve makineler, çalışan özellikleri gibi önemli unsurlar belirlenir. Bununla birlikte iş analiziyle bir iş için gerekli görevler, davranışlar ve kişisel özellikler ortaya konur. Yani, iş analizi bir işletmeye bir iş için neden özel yetenekli ve vasıflı kişilerin gerekli olduğunu anlatır denilebilir.
İş analizi, diğer İK fonksiyonlarına temel olma, iş dizaynı çalışmalarına temel olma, verimliliği artırma, yasal dayanak olarak kullanılma, meslek standartlarının belirlenmesine katkı sağlama ve çalışanların motivasyonunu artırma gibi faydalarıyla işletmelere katkı sağlamaktadır.
İKY’nin birçok fonksiyonu iş analizi ile sıkı bir ilişki içindedir. Aşağıdaki maddelerde bu fonksiyonlar ve iş analiziyle olan ilişkileri ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
İKP, işletmenin hedefleri doğrultusunda ihtiyaç duyulan ve mevcut personelin tanımlanma ve analiz edilmesi sürecidir. İKP’nin en önemli odak noktası ise işletme için gerekli olan personelin doğru sayıda, doğru nitelikte, doğru zamanda ve doğru yerde olduğundan emin olmaktadır. İş analizi insan kaynağının planlanması aşamasında işletmelere büyük katkıda bulunmaktadır. İşletmeler iş analizi sayesinde ihtiyaç duydukları verileri tekrar araştırmaya gerek duymamaktadır. İş analizi her iş ile ilgili olarak o işi yapmak için nelerin zorunlu olduğu ve bu işi yapacak kişilerde hangi niteliklere ihtiyaç olduğu bilgilerini işletmelere sumaktadır. Bu bilgiler de işletmeler tarafından İKP faaliyetinde ana veri olarak kullanılmaktadır.
İnsan kaynaklarının bulunması veya insan kaynakları sağlama, çeşitli personel kaynaklarının belirlenmesi ve analiz edilmesi yolu ile açık işlerin gereklerine uygun aday personel kitlesinin yaratılmasını hedefleyen faaliyettir.
İş analizi verileri bu hususta işletmelere iki tür fayda sağlamaktadır. Bunlardan ilki iş ile ilgilidir. İş analizi bilgileri işletmeye hangi işlere eleman alınması gerektiği, bu işlerin özellikleri ve gereklerinin ne olduğu noktasında yardımcı olmaktadır. İş analizi sayesinde boşalan ya da yeni açılan her işin tüm nitelik, incelik, ustalık ve çalışma koşulları ile ilgili fikir sahibi olunur. İş analizinin bu hususta sağladığı diğer fayda ise insan kaynakları seçimini yapacak kişilere adaylardan hangilerinin işletmeye uygun ve katkı sağlayabilecek nitelikte kişiler olduğunu belirlemek noktasındadır. İş analizi verileri nesnel veriler sunduğu ve işin önemli kısımlarını vurguladığı için insan kaynakları yöneticileri iş başvuruları havuzunda kendilerine faydalı olabileceğini düşündükleri adayları iş analizi verileri sayesinde diğer adaylardan rahatlıkla ayırt edebilmektedir.
İş analizi verileri, performans değerlendirme sisteminde değerlendiriciye başarı standartlarının belirlenmiş olması ve nesnel davranmayı sağlama konularında destek olmaktadır. Performans standartları sayesinde değerlendiriciler kişileri hangi açılardan değerlendirmeleri gerektiğini bilebilmekte ve bununla ilişkili olarak nesnel davranma konusunda bir problem yaşamamaktadır.
İşverenlerin çalışanların güvenliğini sağlaması yasal bir zorunluluktur. İş analizleri de bu noktada işverenlere oldukça yardımcı olan bir veri kaynağıdır. İş analizi çalışmaları sonrasında elde edilen iş, çalışma ortamı, kullanılan alet ve donanımlarla ilgili bilgiler iş kazalarının önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınmasında, iş görenlere verilebilecek eğitim konularının saptanmasında ve işlerin risk derecelerinin belirlenmesinde kullanılabilir.
İşletmelerin kariyer planlamasını başarılı bir şekilde gerçekleştirebilmeleri için personellerinin niteliklerini, bilgi düzeyini, yeteneklerini, kişisel özelliklerini doğru ve ayrıntılı bir şekilde bilmesi önemlidir. İş analizi verileri sonucu oluşturulan iş gerekleri bu noktada işletmelere oldukça yardımcı olmaktadır.
İş analizi, iş değerlemesi çalışmaları ile ücret yönetimine katkı sağlamaktadır. İş değerlemesi ise ücret saptamak amacıyla işletme içindeki işlerin birbirlerine göre göreli değerlerini sistematik bir biçimde belirleme süreci olarak tanımlanabilir.
İş analizleri eğitim süreci içinde işletmelere en çok eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi aşamasında yardımcı olmaktadır. Yöneticiler, çalışanlarının bir işi yapması için gerekli bilgi, beceri ve yetenek düzeylerini iş analizi verileri ile saptayarak çalışanlarının eğitim ihtiyaçlarını belirleyebilir. Daha sonrasında bu bilgiler o konumdaki veya o konuma getirilmesi düşünülen kişinin nitelikleriyle karşılaştırılır, eksik olan yönler belirlenir ve bu şekilde her konumdaki çalışanın alması gereken eğitimler ortaya çıkarılabilir.
İş analizi verileri, işletme yönetimi ve işçi sendikaları arasında işle ilgili temel konularda iş uyuşmazlıklarının ortadan kaldırılması ya da en aza indirilmesi noktasında işletmeye yardımcı olmaktadır. İş analizinin çalışma ilişkilerine sağladığı bir diğer fayda da personelin olası şikayet ve yakınmalarını kontrol altında tutmasıdır. İş analizleri verileri ile personelin işten beklentilerinin neler olduğu belirlenir ve gerekli koşulların sağlanması yolu ile çalışanların tatminsizliklerinin ve iş ile ilgili yakınmalarının önüne geçilir ve çalışma uyumu sağlanmış olur.
