Kıdem Tazminatı Nedir?

Kıdem tazminatı, yasada vurgulanan asgari çalışma süresini doldurarak işçinin iş sözleşmesinin sona ermesinin ardından işveren tarafından işçiye ödenen paradır. Dolayısıyla kıdem tazminatı işçiler için tanınmış bir haktır. Başka bir ifadeyle kıdem tazminatı, işçilerin yıpranmasının bir karşılığıdır.

Kıdem tazminatından; İş Kanunu’nun 1.maddesinin ikinci fıkrasında sayılan kişilerle birlikte Deniz İş Kanununa göre işçi sayılan gemi adamları, Basın İş Kanununa göre işçi tanımının dışında kalan fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışan gazeteciler ve İş Kanunu kapsamı dışında kalan Borçlar Kanununa tabi işçilerden,  “50’den az  (50 dahil)  işçi çalıştıran tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde ve işletmelerde çalışan işçiler de hizmet akdi veya toplu iş sözleşmelerinde hüküm bulunması” koşuluyla yararlanabilmektedir.

Kıdem Tazminatına Hak Kazanmanın Şartları

• İş Kanununa tabi sürekli bir işte çalışıyor olmak
• İş sözleşmesinin belirli sebeplerle son bulması (İşçinin ölümü, sözleşmenin işveren tarafından haklı nedenlerin dışındaki sebeplerle feshi, sözleşmenin işçi tarafından haklı nedenlerle feshi, sözleşmenin vazifeli askerlik nedeniyle feshi, sözleşmenin SGK’ndan veya ilgili sandıklardan aylık almak amacıyla feshi, sözleşmenin evlenme nedeniyle feshi)
• Kıdem şartının gerçekleşmiş olması (En az tam bir yıl çalışma şartı)

Kıdem Tazminatının Hesaplanması

İşçi Kanunu 14/9’a göre kıdem tazminatı işçinin son ücreti üzerinden hesaplanmaktadır. Buradaki ücret net ücret olmayıp brüt ücret içerir. Bu ücret gerçek ücreti yansıtmak durumundadır. Kıdem tazminatının hesabında temel alınacak ücret, geniş anlamda ücrettir.

Kıdem tazminatı işçinin son ücreti üzerinden hesaplanmakla birlikte; son bir yıl içinde işçinin ücretine zam yapıldığı durumda; kıdem tazminatı hesabına esas alınan ücret, işçinin işten ayrılma tarihiyle zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

Çalışanın kıdem tazminatı hesabına esas son ücreti asgari ücretten az ise asgari ücret dikkate alınır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi sabit olmayan ücret üzerinden ödeme yapılıyor ise son bir yıllık toplam ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi ile bulunacak ortalama ücret üzerinden tazminat hesaplanır. İş kanununun 14 üncü maddesinde otuz günlük sürenin bireysel veya toplu iş sözleşmeleri ile artırılabileceği hüküm altına alınmıştır. Buna göre sözleşme gereği çalışana örneğin bir yıllık kıdem karşılığı 50 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenebilecektir. Günlük ücretin sabit olmadığı ödeme biçimlerinde son bir yıllık ödenen tutarın o sürede çalışılan günlere bölünmesi sonucu bulunan ortalama ücret üzerinden ödenir. Kıdem yılı 365 gün üzerinden hesaplanmalıdır.

İşçi ücretini zamana bağlı yani günlük, haftalık, aylık olarak ya da saate göre alıyorsa;

• İşçinin çalıştığı toplam süre hesaplanır,
• İşçi kaç tam yıl çalıştıysa bu süre işçinin son aldığı brüt ücret (yol, yemek ödemesi gibi yan ödemeler ile birlikte) ile çarpılır,
• Çalışılan tam yıl sürenin dışında kalan küsuratlı süre varsa bu süre gün olarak hesaplanır,
• Son brüt aylık ücret 30’a bölünerek günlük ücret hesaplanır,
• Tam yıla karşılık gelmeyen küsuratlı sürenin gün karşılığı ile bulunan günlük brüt ücret çarpılır,
• Her iki değer toplanarak çalışanın hak ettiği kıdem tazminatı elde edilir. Bunun dışında çalışana ücreti parça başına ya da götürü usulü veriliyorsa;
• Çalışanın son 1 yıl içerisinde aldığı toplam ücret hesaplanır,
• Yine son 1 yıl içinde çalıştığı gün sayısı bulunur,
• Bulunan toplam ücret, çalışılan toplam gün sayısına bölünerek günlük brüt ücret bulunur,
• Çalışan son 1 yıl içerisinde zam almış ise, zam aldığı tarih ile iş akdinin bittiği tarih arasındaki toplam brüt ücreti bu süre içinde çalıştığı gün sayısına bölünerek günlük ücreti hesaplanır,
• Bulunan değer ile çalışanın toplam çalıştığı süreye karşılık gelen kıdem tazminat tutarı hesaplanır.

KAYNAKLAR

Anadolu, F. Kerim. “Kıdem Tazminatının Koşulları ve İşçi Kıdeminin Hesaplanması”.  Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S.10. (2003): 239-264.

Limon, Resul. “Türkiye’de Kıdem Tazminatının Tarihi Gelişimi ve Kıdem Tazminatı Fonu”. İş ve Hayat. C.1. S.1 (2015): 147-170.