Çalışma saatlerinin gerek pandemi ile uzaması gerekse normal zamanlarda mevcuttaki iş yükü çalışanların tatile çıkmak, stresten uzaklaşıp yorgunluklarını gidermek gibi ihtiyaçları için önemlidir. Aynı zamanda çalışanlar için doğum, ölüm, evlenme, babalık gibi farklı başlıklarda toplanmış izinleri de bulunmaktadır. Ücretli ve ücretsiz izinler çalışanlar için kanunlarca tanımlanmış yasal haklardan biridir. Çalışanlar için izin kullanımı ve süresi önemlidir. Çalışanlara tanınan bu yasal haklar 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yer almaktadır. İzinler iki başlıkta toplanarak ücretli ve ücretsiz izin olarak ayrılırlar. Ücretli ve ücretsiz izin nedir? Bu kavramları yazımızın devamında açıklamaya çalışacağız.
Ücretli izin bir çalışanın kanunda tanımlanmış yasal izin süresini kullanması ve bu süre boyunca maaş ödemesinin eksiksiz hesaplanmasıdır. Ücretli izin kullanan çalışan izin süresi boyunca kendisine tanımlanan yasal hakkını kullandığından dolayı maaş ödemesini her zamanki gibi normal ücreti üzerinden alır. Çalışandan herhangi bir kesinti yapılamaz. Ücretli izinin çalışanlara verilebileceği bazı durumlar vardır. Aşağıdaki şu izin türlerini kullanırken işletmeniz sizden herhangi bir kesinti yapmayacaktır. Bu haller kanun ile belirlenmiş hallerdir;
Yıllık izin herhalde bir çalışan için en önemli izinlerin başında gelir. Bir yıl boyunca gerek fiziken gerekse ruhen yorulan çalışanlar için stresin ve iş yükünün biraz da olsa kalkması ve hayali kurulan o tatile gitmek vazgeçilmez bir hak olsa gerek. Yıllık iznin bir çalışana tanınması için çalışanın o iş yerinde 1 yılını doldurmuş olması gerekir. Bu süre kanunlar tarafından bu şekilde belirlenmiş olsa da iş verenler yılını doldurmasa da çalışanına yıllık izin verebilir. Bunun tam aksinde 1 yılını doldurmuş çalışanlara ise yıllık izin kullandırmak zorunludur. Peki yıllık izinde süreler ne kadar? Yıllık izin için tanınan süreler çalışanların o işletmedeki hizmet sürelerine göre değişiklik göstermektedir. Yıllık izin süreleri şu şekildedir;
Bu sürelere ek olarak maden gibi yer altı çalışanlar için artı 4 gün eklenir. Hizmet süreleri göz önüne alınmaksızın çalışanın yaşı 18’den küçük veya 50’den büyük ise izin süresi 20 günden az olamaz.
Doğum izni kadın çalışanlar için en önemli izindir. Gebelik dönemi hassas bir dönem olduğundan kadın çalışanlar için doğum izni süreleri de bir hayli önemlidir. Doğum izni süresi doğumdan 8 hafta önce ve doğumdan 8 hafta sonrasına kadar olacak şekilde uygulanır. Eğer gebelik ikiz veya daha çoğul bir gebelik ise doğum öncesi tanmlanan süre 10 hafta olacaktır. Erken doğum gibi durumlarda ise doğum öncesi kullanılamayan süreler doğum sonrasına ilave edilir.
Çalışanlar için kanunda tanımlanmış evlilik izin süresi evlilik sonrasında
kullanılmak üzere 3 gündür. Bu üc günlük sürede çalışanın maaşında kanunen kesinti yapılamaz.
Eşi doğum yapan çiçeği burnunda babalar için ücretli izin süresi 5 gündür. 5 günlük süre babalar için yeni doğan bebeklerine doymaya yetmese de bu süre kanunlar ile zorunlu bir izindir.
Ölüm izni süresi kanunlarca çalışanın eşi, çocuğu, kardeşi, anne ve babasının ölümü durumdan verilmesi üzere belirlenmiştir. Bu yakınlardan birinin ölümü durumunda ölüm izni süresi 3 gündür.
İşveren tarafından çalışanın sözleşmesi feshedilmesi durumunda çalışana yeni iş arayacağı bir süre tanımlanır. Bu izin iş saatleri içerisinde yeni iş aramak için kullanılabilir. İş arama süresi günde 2 saatten az olamaz ve çalışan bu süreli birleştirerek toplu bir şekilde kullanabilir.
Ücretli izine çıkacak çalışanın bir form doldurması gerekmektedir. Bu form ile çalışan ve işverenin yasal hakkı kullandığına dair kayıt tutulur. Ücretli izin formunda bulunması gerekenler ise aşağıdaki gibidir;
Ücretsiz izin bir işletmede çalışanın talebi veya işverenin zorunlu haller kapsamında talebi ile iki tarafında kabul ettiği izin türüdür. Ücretsiz izin kullanılması durumunda izin süresi boyunca çalışana ücret ödenmez. İşvereneler belirli hallerde çalışanı ücretsiz izine çıkarabilirler. Yani kanuni hükümlülük çalışanlar için de geçerlidir. Bu izine çıkarılacak çalışanın rızası olması yani çalışanın da onayı olması gerekir. Çalışan ücretsiz izne çıkmak istemiyor ancak işveren bu konuda ısrarcı bir tavır sergiliyorsa çalışan haklı fesih hakkını kullanabilir. Eğer çalışan bu fesihte gerekli şartları yerine getiriyorsa kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı haklarını da kullanabilir.
Ücretsiz izin hem çalışan tarafından hem de işveren tarafından kullanılabilen bir izin türüdür. İşverenler işlerin azalması, iş yerini korumak gibi nedenler ile çalışanın ücretsiz izine çıkarılmasını isteyebilir. Ancak bu talebin çalışan tarafından da onaylanması gerekmektedir. İşveren zorunlu hali de açıklayacak şekilde talebi çalışana bir yazı ile bildirmelidir. Yazıyı alan çalışan ise 6 gün içerisinde cevabını işletmeye vermelidir. Eğer çalışan bu 6 günlük sürede herhangi bir beyanda bulunmazsa çalışanın ücretsiz izine çıkmaya rızası olmadığına kanaat getirilir. İşveren ve çalışan arasında mutabakat sağlandığında ücretsiz izin kanunda belirtilen şartlar ile kullanılabilir.
Çalışanlar da ücretsiz izin talebinde bulunabilirler. Kanunda yer alan haller ile birlikte ücretsiz izin talebi işveren tarafından bu izin hakkı kullandırılmalıdır. Bu hakkın kullandırılması kanunlar tarafından işverenlere yükümlülük getirmektedir. Yani hakkın kullandırılmaması gibi bir durum söz konusu olmayacaktır.
Covid-19 pandemisi gibi olağandışı durumlarda ise devlet kanunda bazı değişikliker yaparak işveren ve çalışanlara ücretsiz izin konusunda yeni yükümlülükler getirebilir. Bu yükümlülükler de yine ilgili kanunlar ile belirlenir. Örneğin covid-19 pandemisinde devlet işletmelere işten çıkarma yasağı getirirken, zorlanan işletmelere ise çalışanlarını ücretsiz izine çıkarmasını istemiştir. Ücretsiz izin boyunca kaybedilen kazancın belirli kısmını ise devlet karşılamıştır.
Ücretli ve ücretsiz izin kavramlarını detayları ile anlatmaya çalıştık. İşletmeler izin yönetimlerini geleneksel yöntemler ile yapabilirler ancak 30 ve daha fazla çalışanı olanlar için bu durum karışıklık ve zorlukları da beraberinde getirebilir. BilişimHR İnsan Kaynaları Yazılımı’nın İzin Yönetimi modülü ile çalışanların yıllık izinlerini ve diğer tüm izinlerini tek ekrandan kolayca organize edebilirsiniz. Çalışanların izin yönetimini dijitalleştirmek için BilişimHR ik yazılım ürünümüzü inceleyebilirsiniz.
